Vì sao ai cũng cần học sơ cấp cứu cơ bản? | Safe and Sound

Trong các tình huống khẩn cấp như đuối nước, ngừng tim, hóc dị vật, tai nạn giao thông, mỗi giây đều có thể là ranh giới giữa sự sống và cái chết. Nhưng hầu hết chúng ta đều lúng túng vì không biết phải làm gì. Sơ cấp cứu không phải là kỹ năng của riêng nhân viên y tế, mà là kiến thức sống còn mà mọi công dân đều nên biết, đặc biệt là từ lứa tuổi học sinh.

Nguyễn Thị Mỹ Huyền | Bác sĩ - Phòng khám Safe and Sound

Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế

1. Sơ cấp cứu là gì và vì sao nó quan trọng?

Sơ cấp cứu (first aid) là những can thiệp ban đầu, đơn giản nhưng đúng cách, được thực hiện ngay tại hiện trường trước khi nhân viên y tế đến. Những kỹ thuật như ép tim ngoài lồng ngực (CPR), đưa người bất tỉnh vào tư thế hồi phục, cầm máu, xử trí hóc dị vật, hay sơ cứu khi bị bỏng, gãy xương, rắn cắn đều là kiến thức cơ bản, có thể học được trong vài buổi huấn luyện.

Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), CPR được thực hiện trong vòng 1–2 phút đầu có thể tăng khả năng sống sót sau ngừng tim gấp 2–3 lần [1]. Nhưng tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, tỷ lệ người biết kỹ thuật này vẫn rất thấp.

Ảnh 1. Sơ cấp cứu là những ca thiệp ban đầu, đơn giản nhưng đúng cách

2. Tai nạn có thể xảy ra ở bất cứ đâu – cả ở trường học

Nhiều người nghĩ rằng sơ cấp cứu chỉ cần thiết với người lớn. Nhưng thực tế, học sinh – đặc biệt là các em ở lứa tuổi từ 12 đến 18 – có nguy cơ gặp tai nạn cao trong các hoạt động như thể dục, dã ngoại, tai nạn xe đạp, đuối nước, hoặc đơn giản là té ngã.

Một báo cáo từ Bộ Y tế cho thấy, tai nạn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em Việt Nam, đặc biệt là tai nạn đuối nước, ngã, bỏng và tai nạn giao thông [2]. Nếu những người xung quanh nạn nhân — bạn học, giáo viên, người dân — biết sơ cứu đúng cách, nhiều trường hợp tử vong có thể đã được ngăn chặn.

3. Giáo dục kỹ năng cứu người phải bắt đầu từ sớm

Các nước phát triển như Úc, Anh, Canada, Nhật Bản… đều đã lồng ghép sơ cấp cứu cơ bản vào chương trình học phổ thông. Học sinh lớp 7–12 ở Phần Lan, Na Uy, Hàn Quốc đều được huấn luyện bắt buộc về kỹ năng CPR, xử trí dị vật đường thở, cầm máu và gọi cứu hộ khẩn cấp.

Một nghiên cứu tại Đức cho thấy, học sinh được huấn luyện sơ cấp cứu duy trì kỹ năng tốt sau 2 năm và có khả năng can thiệp hiệu quả hơn 50% so với nhóm chưa từng học [3].

Ảnh 2. Học sinh được tập huấn duy trì kỹ năng có thể can thiệp hiệu quả hơn 50%

Tại Việt Nam, hoạt động sơ cấp cứu trong trường học chủ yếu do giáo viên tự lồng ghép hoặc thông qua hoạt động ngoại khóa tự phát, chưa được chuẩn hóa, huấn luyện bởi người có chuyên môn, và thiếu đánh giá hiệu quả.

4. Sơ cấp cứu không khó – nhưng cần học đúng cách

Nhiều người lo ngại sơ cứu “sai cách sẽ nguy hiểm”. Nhưng chính sự không biết mới nguy hiểm hơn. Nếu được hướng dẫn bởi người có chuyên môn (bác sĩ, điều dưỡng, nhân viên Hội chữ thập đỏ...), học sinh hoàn toàn có thể thực hành tốt những kỹ năng quan trọng như:

Đánh giá nhanh tình trạng nạn nhân (có tỉnh không, còn thở không, có chảy máu không)
Gọi cấp cứu hiệu quả: biết mô tả địa điểm, tình trạng, số người bị nạn
CPR cơ bản: ép tim đúng vị trí, đúng tốc độ (100–120 lần/phút)
Xử trí hóc dị vật bằng thủ thuật Heimlich
Băng bó, cố định gãy xương, sơ cứu vết thương
Phản ứng trong đuối nước, bỏng, sốc phản vệ...

Tất cả các kỹ năng này đều có thể được huấn luyện qua 1–2 buổi học lý thuyết và thực hành. Hơn thế nữa, việc được “thực hành trên mô hình” giúp học sinh nhớ lâu và sẵn sàng hơn khi gặp tình huống thật.

5. Giá trị không chỉ là cứu người – mà còn là giáo dục nhân văn

Học kỹ năng sơ cấp cứu không chỉ đơn thuần là học “cách xử lý tai nạn”. Đó còn là giáo dục lòng trắc ẩn, trách nhiệm xã hội và sự tự tin. Trẻ biết giúp đỡ người khác trong hoạn nạn sẽ học được sự đồng cảm, khả năng giữ bình tĩnh khi gặp khủng hoảng và ý thức về an toàn bản thân.

Theo UNESCO, việc giáo dục kỹ năng sống như sơ cấp cứu nên được lồng ghép vào giáo dục toàn diện vì nó rèn luyện cho học sinh năng lực giải quyết vấn đề trong thực tiễn – điều mà kiến thức sách vở không thể thay thế [4].

6. Không chỉ học sinh – mọi người đều cần được học sơ cấp cứu

Ảnh 3. Sơ cấp cứu là kỹ năng sống còn của mọi công dân

Sơ cấp cứu không phải là đặc quyền của ngành y, mà là kỹ năng sống còn của mọi công dân:

Phụ huynh: xử lý khi trẻ bị sốt co giật, hóc dị vật, té ngã, bỏng...
Giáo viên: sơ cứu học sinh trong giờ học, giờ chơi, hoạt động ngoại khóa.
Tài xế: xử lý người bị tai nạn giao thông khi chưa có cấp cứu chuyên nghiệp.
Người cao tuổi: sơ cứu cho bạn đời hoặc con cháu khi ở nhà một mình.
Nhân viên văn phòng: sơ cứu đột quỵ, ngất xỉu, co giật tại nơi làm việc.

Một nghiên cứu tại Anh cho thấy nếu 1/5 dân số được đào tạo sơ cấp cứu cơ bản, có thể cứu thêm 100.000 sinh mạng mỗi năm (St John Ambulance UK, 2021) [5].

Tại Việt Nam, nhiều tai nạn thương tâm đã xảy ra mà người xung quanh không thể can thiệp vì thiếu kỹ năng, hoặc sơ cứu sai cách khiến tình trạng nạn nhân nặng hơn.

7. Kiến nghị: Cần một chương trình đào tạo sơ cấp cứu rộng khắp

Tại trường học:

Đưa chương trình ngoại khóa sơ cấp cứu vào trường THCS, THPT ít nhất mỗi năm 1–2 lần.
Tổ chức thực hành với mô hình, tình huống giả định.
Cấp chứng chỉ sơ cấp cứu cơ bản cho học sinh sau mỗi khóa học.

Tại cộng đồng:

Các khu dân cư, chung cư, cơ quan nên tổ chức các lớp học sơ cấp cứu định kỳ.
Mỗi doanh nghiệp cần có ít nhất một nhân viên được chứng nhận kỹ năng sơ cứu.
Tăng cường truyền thông về sơ cấp cứu trên mạng xã hội, báo chí, truyền hình.

8. Kết luận

Sơ cấp cứu là kỹ năng sống còn. Không chỉ nhân viên y tế, mà bất kỳ ai cũng nên học, và càng sớm càng tốt. Trường học – nơi nuôi dưỡng cả trí tuệ và nhân cách – chính là nơi lý tưởng để gieo mầm kỹ năng cứu người.

Hãy để thế hệ trẻ không chỉ học giỏi, mà còn biết hành động đúng khi sinh mạng của người khác trong tay mình. Vì mỗi phút chậm trễ là một cơ hội sống bị đánh mất, và đôi khi, người cần được cứu – chính là người thân, bạn bè của các em.

SNS Clinic - Dịch vụ tâm lý và khám bệnh tận nhà

Phòng khám Safe and Sound (SnS) - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT) H2.01, tầng 2 tháp H, Chung cư cao cấp The Peak M8, Đường 16, Phường Tân Phú, TP.HCM chuyên chăm sóc sức khỏe và đồng hành cùng bạn trong việc điều trị các bệnh mạn tính. Sẵn sàng phục vụ bạn qua các dịch vụ từ xa, tại nhà hoặc tại phòng khám, mang lại giải pháp chăm sóc toàn diện, chất lượng.

CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN đặt lịch hẹn trực tuyến hoặc trực tiếp với đội ngũ y bác sĩ.

Tại Phòng khám SnS - Viện IMT
Shophouse H2.01, tầng 2 tháp H, Chung cư cao cấp The Peak M8, Đường 16, Phường Tân Phú, TP.HCM
Liên hệ tới HOTLINE 0969 648 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất!

Safe and Sound - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)

Tài liệu tham khảo

Kleinman ME, Brennan EE, Goldberger ZD, et al. Part 5: Adult Basic Life Support and Cardiopulmonary Resuscitation Quality. Circulation. 2015;132(18 Suppl 2):S414–S435.
Bộ Y tế Việt Nam. Báo cáo quốc gia về phòng chống tai nạn thương tích trẻ em. Hà Nội: Bộ Y tế; 2022.
Banfai B, Pek E, Pandur A, Csonka H, Betlehem J. The year-long retention of knowledge after a 3-hour first aid course. Am J Emerg Med. 2017;35(9):1329–1332.
UNESCO. Education for Sustainable Development Goals: Learning Objectives. Paris: UNESCO Publishing; 2017.
St John Ambulance UK. The Big First Aid Lesson. London: SJA; 2021. Available from: https://www.sja.org.uk